Thanh Thúy

1948. Tôi lấy vợ. Khởi sự một niềm hạnh phúc dài 50 năm và còn hơn thế nữa, dù nhà tôi đã qua đời sau nửa thế kỷ chung sống với nhau.

Cũng là sự khởi đầu của những ca khúc mùa Xuân trong sự nghiệp có rất nhiều những chủ đề khác.

Có thể nói tôi soạn bài xuân ca đầu tiên là ĐÊM XUÂN để tặng cho người vợ yêu quý vừa kết hôn là Thái Hằng. Bài này đậm đà, thắm thiết, chứa chan hạnh phúc. Trong sáng tác, đây là lần thứ sáu tôi nói tới cây đàn. Bây giờ là tiếng đàn báo tin Xuân đã về và hạnh phúc đã tới.

ĐÊM XUÂN (Chợ Neo, Thanh Hóa- 1948)

Đêm qua say tiếng đàn Đôi chim uyên tới giường Chim báo tin Xuân đã về trong giấc mộng Em yêu câu hát buồn Lả lướt trong màn trăng Yêu trời thanh vắng đón đưa em tới chàng Hồn em chùng đêm tối Tình em còn chơi vơi Lòng em yêu rồi xin đừng nhạt phai Đừng nhạt phai …

Tôi trưởng thành đúng lúc nước nhà đang trở mình, đang tranh đấu, đang vật vã trong hạnh phúc và khổ đau. Tôi đã phải lao mình vào những bài hát hiện thực xã hội, nhưng cũng có đôi lúc tôi lẻn mình vào hạnh phúc riêng với những bài mùa Xuân như:

HOA XUÂN (Saigon - 1953)

Xuân vừa về trên bãi cỏ non Gió Xuân đưa lá vàng xuôi nguồn Hoa cười cùng tia nắng vàng son Lũ ong lên đường cánh tung ròn Hoa chẳng yêu lũ bướm lả lơi Muốn yêu anh vác cầy trên đồi Hay là yêu chiến sĩ ngàn nơi Thấy hoa tươi cuời bỗng thương đời. Xuân! Hoa còn tươi mãi Hoa vì nhân thế biết sum vầy cuộc vui Xuân! Hoa nở vì ai Tay nhịp bàn tay cùng đắp xây ngày mai. Có một chàng thi sĩ miền quê Ngắt bông hoa biếu người xuân thì Có một đàn em bé ngoài đê Hát câu i tờ đón Xuân về. …

Ngay sau đó, tôi soạn bài XUÂN THÌ. Đó là sự phát triển đề tài và cảm hứng về một Mùa Xuân Thái Hòa đã có trong bài HOA XUÂN. Trong gia đoạn đầu của cuộc chiến tranh tự vệ, đi trước môt, cuộc chiến tranh tương tàn, tôi đã mơ ước được nhìn thấy cảnh hoa đào đã nở trên vết mòn chiến xa…

XUÂN THÌ (Saigon - 1953)

Tình Xuân chớm nở đêm qua Khi mùa chinh chiến đã lui ra ngoài đời Ngày Xuân con én đưa thoi Có người nhớ tới những lời yêu mến nhau. Xa xa có tiếng kinh cầu Chiều trên dương thế mang sầu mênh mông Người đi giữa độ Xuân nồng Nhìn nhau bỡ ngỡ rưng rưng lòng nhớ thương …

Khi tôi vào miền Nam sinh sống, bài XUÂN NỒNG ra đời mô tả mùa Xuân không có gió rét mưa phùn, chỉ có nắng to và gió bụi… Vậy mà vẫn nên thơ vì đó là mùa Xuân!

XUÂN NỒNG (Saigon - 1956)

Trời xanh xanh quá, sáng soi bên nhà Hương xuân la đà lọt cánh cửa qua Ngoài trời tự do, lũ bướm quanh co Theo đường tơ, ra ngoài nẻo mơ. Có tiếng guốc kéo vang trên phố vắng Đưa tôi ra gặp ngay ánh nắng Có tiếng hát giáo đường trong gió sớm Đưa tôi về cuộc đời đầm ấm. Một mùa Xuân nóng giữa nơi kinh kỳ Mưa bay không về, chỉ có bụi xe Mặt trời phương Nam trong lúc Xuân sang Yêu người dân, Xuân nồng tình doan. …

Mùa Xuân bao giờ cũng làm cho lòng tôi xáo động. Sau bài Lữ Hành có tính chất siêu hình, vào mùa Xuân nam9 1959, tôi có soạn một bài hát cũnG mang tính chất tâm linh là XUÂN HÀNH. Với bài này tôi muốn trả lời câu hỏi muôn đời: qui es tu? d’où viens-tu? où vas-tu? Cũng là câu hỏi mà tôi luôn luôn tự hỏi.

Tôi cho rằng: Người từ lòng người đi ra rồi sẽ trở về lòng người. Người vừa là người, vừa là thần thánh và ma quỷ, biết thương yêu dai và cũnG biết hận thù dài, rất là đắm say … Nhưng trong khoảnh sống ngắn ngủi này, người phải biết nhìn toàn đời trong từng chớp mắt, phải biết vui biết buồn ngay trong một cơn tim đập, tim ngưng…

XUÂN HÀNH (Saigon - 1959) … Người là TA, một mùa Xuân toả ánh nắng mai Bước lên đời mang một duyên tình duyên mới Người là TA, đường nhân ái còn đi mãi mãi Hết bước Xuân, TA gọi nhau về trong NGƯỜI.

Cũng trong dong nhạc tâm linh, tôi soạn bài XUÂN CA, lần này không phải là hành khúc hay âu ca mà la dân ca phát triển. Trong bài này, tôi muốn nói mùa Xuân của tôi đã có ngay trong đêm tân hôn của cha mẹ tôi. Xuân như mặt trời nổ trong lòng mẹ, rồi từ đó tôi ra đời, góp chung câu gào thiết tha cho mùa xuân vĩnh cửu. Nếu tôi chết đi, xin cho tôi được tái sinh nhiều lần để tôi tiếp tục đi mãi trong mùa Xuân. Bài XUÂN CA được soạn theo ngũ cung Việt Nam.

XUÂN CA (Saigon - 1961)

Xuân trong tôi đã khơi trong một đêm vui Một đêm, một đêm gối chăn phòng the đón cha mẹ về Xuân âm u lắt leo trong nguồn suối mơ Bừng reo rồi theo nắng lên từ cha chói chan lòng mẹ Xuân Xuân ơi, Xuân ới, Xuân ơi (2 lần)

Cũng để nói về Xuân, trong dòng nhạc tình ca quê hương, nhạc tình tự dân tộc soạn theo nhạc thuật dân ca mới… tôi phát triển một bài ca dao cổ:

NỤ TẦM XUÂN

Trèo lên, lên trèo lên Trèo lên, lên trèo lên Lên cây bưởi y y y hái y y y hoa Bước ra ra vườn cà Bước ra ra vườn cà Cà hái nụ ù u ú tầm ừ ư ứ xuân… Nụ tầm xuân ới nụ tầm xuân Nở ra a a a xanh y biếc a a a a á Em lấy chồng Em đi lấy chồng Anh tiếc tiếc lắm thay…

Thấy chưa đủ thỏa mãn mùa Xuân thường trực trong lòng tôi, tôi lùng trong thi ca hiện đại những bài thơ nói tới mùa Xuân để phổ nhạc.

Chẳng hạn bài Tâm Sự Gởi Về Đâu của Lê Minh Ngọc trong đó, vào lúc Việt Nam bị chia đôi, một đôi uyên ương phải chia lìa, người ở lại miền Bắc, người di cư vào miền Nam, rồi hẹn nhau:

Hẹn mai về, hẹn mai về Xuân rồi Xuân quạnh quẽ Người gái quê, người gái quê Xuân buồn Xuân vắng vẻ …

Hay đem bài thơ Tiếng Sáo Thiên Thai của Thế Lữ phổ nhạc thành một bài xuân ca dìu dặt, thanh lãng (serene), tiên cảnh:

Xuân tươi, êm êm ánh Xuân nồng, hiu hiu lũ cây tùng, dăm ba chú Kim Đồng …

Nhưng có lẽ bài thơ Mùa Xuân Yêu Em của Đỗ Quý Toàn mới thật sự là một xuân ca trẻ trung, tươi thắm, ngộ nghĩnh:

MÙA XUÂN YÊU EM (theo thơ Đỗ Quý Toàn - Phạm Duy phổ nhạc)

Anh yêu em vì em vì em biết nói đã biết thưa: Thưa anh! em còn biết gọi sáng trời mưa khiến cho anh nhớ em bây giờ nắng anh nhớ em nhiều…

Ngồi xuống đây nghe chim là chim ca hót Đồng cỏ như bàn tay, trời trong mắt say Ta ngó nhau, ôi còn biết nói gì Hai đứa ngồi ngồi đó, như hai hòn bi …

Soạn lời ca cho nhạc bán cổ điển hay dân ca ngoại quốc, tôi hay dùng bài nhạc của Strauss để nói rằng: Ngày ấy khi Xuân ra đời, một trời bình minh có lũ chim vui. Có lứa đôi, yêu nhau rồi, hẹn rằng còn mãi không nguôi (Khúc Hát Thanh Xuân). Hoặc chuyển bài dân ca Sakura của Nhật Bản thành bài:

HOA ĐÀO CA Cổ ca Nhật Bản - Lời Việt Phạm Duy

Rượu nồng ta uống, uống uống say Một đêm ngất ngây Thả hồn theo gió heo may Đến hôn hoa, những cánh hoa đào sạy … Trời Xuân man mác những mối sầu Tình thao gió mau, Cánh hoa tươi tốt không lâu Có đêm nao, sẽ rơi mau về đời sau …

Trong 10 bài Nữ Ca, bài TUỔI XUÂN một cô bé quá yêu đời, quá yêu người cho nên rất lo sợ rằng con tim nhỏ bé của mình sẽ bị toang vỡ vì tình yêu

TUỔI XUÂN (Saigon - 1972)

Bỗng dưng yêu đời! Bỗng dưng yêu đời! Nhìn mây trăng trắng bay trên nền trời Nhìn mây trăng trắng bay ra ngoài khơi Bỗng dưng yêu đời! Bỗng dưng yêu đời! Tình yêu thứ nhất quê hương đẹp ngời Rồi yêu kế tiếp năm châu mọi nơi. Yêu biết bao cuộc sống Yêu biết bao cuộc đời Yêu từ ngày hôm nay Yêu sẽ yêu còn dài. …

Trong loạt 10 bài Bình Ca soạn trong năm 1970, có một bài hát mùa Xuân rất là cổ kính nhan đề Xuân Hiền, trong đó có nhiều danh từ Hán tự như Xuân Phong, Xuân Tiêu, Xuân Miên… để nói tới gió Xuân, tới ánh sáng mùa Xuân, tới giấc ngủ và giấc mộng đêm Xuân. Hình ảnh mà tôi thích nhất trong bài này là: khoanh tay ra bời giếng gọi tên Trời Đất.

XUÂN HIỀN (Saigon - 1972)

Xuân tiêu em nằm trong giấc mơ yêu Trăng xuân mỹ miều nhẹ bước đi theo Đi thêm vào đó Đôi chim bồ câu Cất tiếng gù ấm lòng nhau Xuân miên anh vào sâu giấc mơ tiên Bứt trái hạnh đào, rượu uống liên miên Anh ra bờ giếng Khoanh tay gọi tên Gọi đất trời rất ngoan hiền … À ạ ơi ! À ạ ơi !

Trong tất cả các thể ca, Xuân luôn luôn có mặt. Trong Trường Ca Mẹ Việt Nam, tôi xưng tụng phụ nữ Việt Nam trong mùa Xuân giết giặc. Trong Tổ Khúc Bầy Chim Bỏ Xứ, tôi muốn thấy cảnh hồi xứ của loài chim ngoan xây đắp quê hương với câu hát hân hoan cho mãi Xuân sang…

Trở về với những đoản khúc mùa Xuân thì trước ngày định mệnh 30 tháng Tư 1975, nhân dịp Tết, một hãng sản xuất băng nhạc nhờ tôi soạn hai bài hát mùa Xuân. Vì tôi còn đang trong không khí của những bài hoan ca, tôi soạn cho con gái yêu Thái Hiền bài hát nhan đề

TRÊN ĐỒI XUÂN (Saigon - 1975)

Một buổi sáng vừa tỉnh giấc là tàn Đông Liền vội đứng dậy mở tung cửa đón Xuân Nắng trên thềm lấp lánh Lũ bướm vàng tung cánh Với to nhỏ chim hót trên cành Chải vội tóc, mặc áo vóc, xỏ dầy cong Rồi mở cánh cửa mầu xanh, rời gót xinh Bước ra đường thơm mát Dắt lên đồi xanh ngát Đón Xuân về trên khắp quê hương. …

Gầ ba chục năm sau, tôi mới có dịp ngó tới bài hát này, không ngờ đó là bài hát mùa Xuân cuối cùng được sống trên đất nước! Quê hương đẹp quá, khiến cô bé Việt Nam choàng dậy, chải vội mớ tóc mây, mặc bộ áo vóc vào người, xỏ đôi giày cong rồi chạy tung lên đồi. Cô bé đi như đi trong hơi thở của quê hương, gió mát và bầu trời ôm ấp cô, hoa cỏ làm thơm lòng cô và trong tim thì cô có sóng. Rồi một người trai mang kiếp rong rêu nào đó, muốn cùng với con ốc bò ra khỏi vỏ, và cùng với cô, cùng với loài dun dế âm thầm hay với bầy chuồn chuồn vô tư lự được… quấn quít đời, không muốn ra đi! Không muốn ra đi, nhưng cuối mùa Xuân đó, vẫn phải bỏ quê hương ra đi.

Trong cuộ sống lưu vong, có một ngày tôi thấy rằng đã đến lúc tôi phải giã từ trần thế để rong chơi nơi cõi khác… Cho nên tôi soạn 10 bài Rong Ca, trong đó có bài Ngụ Ngôn Mùa Xuân. Bài này còn vương vấn cõi trần và la một bài hát vui, nhưng hình ảnh lại rất ngậm ngùi như tân phận của những người dân nhược tiểu. Bài ngụ ngôn kể chuyện hai người mù đánh nhau, hai người câm cãi nhau, hai người điếc ngồi nghe những bản nhạc ngoại lai, hai người khỏe mạnh, mập mạp biết rằng đánh nhau thì chết nên cất vũ khí đi, xúi hai người còm ốm đánh nhau hộ mình… Tác giả hy vọng trăm năm sắp tới, người mù sẽ thấy được sự thực của nhân loại, của Việt Nam, người điếc được nghe tiếng nói của lương tâm, và người câm hát lên được tiếng hát đưa con người vào những thế kỷ tới.

NGỤ NGÔN MÙA XUÂN (Tết Mậu Thìn - Tháng 2, 1988) … Bỗng đâu Người Tình ghé chơi một chuyến Vào khi tàn rồi, cái cũ bách niên Bỗng đâu nửa đêm ánh dương chói rạng Làm cho người mù mắt sáng bừng lên Bỗng đâu Người Tình ghé tai người điếc Nói chi chẳng biết, mà nghe dịu dàng Ðời hai nghìn đã vừa sang. Ðã trông được thời bách niên đổi mới Ðã nghe được lời sáng suốt bên tai Ðã không còn câm và im tiếng gọi Ðã nói được lời vói tới tương lai Ðã ra được ngoài cõi tim tù tối Ðã trông được những đường đi, nẻo về Ðường đưa người tới nghìn thu.

Ngụ Ngôn Mùa Xuân

Rồi tôi bước hẳn vào cõi Thiền và soạn 10 Bài Thiền Ca. Mùa Xuân vẫn còn theo đuổi tôi cho nên trong 10 bài có một bài mang tên cụt lủn: Xuân.

THIỀN CA XUÂN

Bội bạc, dối trá cả rồi Người người hung dữ, trừ tôi Hận thù, chém giết bời bời Rồi người chết hết, còn tôi Lối cũ mỏi mòn năm tháng Ngăn che người vắng tiếng cười Muốn tới được bờ sông giác An nhiên hát nhỏ, cùng tôi Tôi là tôi, tôi cũng là em Em là tôi, em cũng là anh Là Xuân con bướm hút nhụy xuân tình Là gió xuân hồng, là cơn xuân vũ Là ý thơ nồng trang giấy xuân thư.

Bây giờ là năm 2004. Tôi đã già rồi và không muốn (hay không thể) ngồi soạn thêm một ca khúc mùa Xuân nữa, khi mùa Xuân đang tới. Âu là xin được ngồi hồi tưởng lại những Xuân Ca xa xưa của mình để âu yến dâng tặng Nàng Xuân. Và kính tặng các bạn đọc.

Thị Trấn Giữa Đàng Mùa Xuân 2004

Phạm Duy